Satrancınızı Yeniden Nasıl Değerlendirirsiniz

IM Jeremy Silman oyunculuğundan daha çok antrenörlüğü ile biliniyor. Bu başarısını da temelde yukarıda gördüğünüz kitaba borçlu: "How to reasses your chess" yani "Satrancınızı yeniden nasıl değerlendirirsiniz" tarzı bir çeviri olabilir. Burada kasdedilen satrançta değerlendirmenin farklı yapılması.

Jeremy Silman, Silman düşünce tarzı adını verdiği bir sistemi öneriyor. Elbette satrançta konum değerlendirmesi önemli ve sonraki hamlelerimiz de bu değerlendirmeye bağlı. Silman konum değerlendrimesinde "Farklılıklar" adını verdiği bir yöntemi kullanıyor. Yöntemin temel amacı siyah ve beyaz taşlar arasındaki farklılıkları anlatmak. Örneğin şahların karşılıklı güvenlik durumu nasıl. Tahtada hangi taşlar var? Örneğin beyazın filine karşı atı var diyelim. O zaman fil mi yoksa at mı daha becerikli diye bakılarak yola çıkılıyor. Piyon yapıları da şüphesiz önemli. Bir tarafın vezir diğerinin ise şah kanadında piyon üstünlüğü olabilir mesela. Veya tabii ki materyal durumu. Taraflardan birinin kale piyonu diğer tarafın ise iki hafif aleti var. Gelişimdeki durum da şüphesiz önemli bir farklılık kriteri. Satranç tahtasında olan tüm farklılıklar önce fark ediliyor. Sonuçta yöntemin mantığı tek tek tüm taşları kontrol etmek yerine farklılıkları anlayarak oyuncunun işini kolaylaştırmak.

Dünya çağında çok beğenilen ve çok satan bu satranç kitabının maalesef Türkçe çevirisi yok ama İngilizce bilenlere muhakkak bu kitabı tavsiye ederiz. Bu kitap tutulunca aşağıda gördüğünüz gibi bir çalışma kitabı da çıkartıldı. Bu sefer açıklamaların yanı sıra ağırlık sorulan sorularda.

 

Silman'ın yöntemi şüphesiz güzel ama bir hatırlatma yapmadan geçmeyelim. Konum değerlendirmesinde birinci kriter şah güvenliğidir. Vezir fazla olabilirsiniz ama mata çare yoksa bunun da önemi kalmaz. Sonraki kriter materyal durumu olabilir. Buna rağmen iyi organize olmuş bir ordunun puan olarak daha büyük bir orduya karşı üstünlük kurabileceğini de unutmamak gerekir. Bu sebeple aletlerin etkinliği çok ön plandadır.

Silman'ın Dengesizlikler Teorisi ile ilgili bir makale (İngilizce)

Satrançta Kale Finalleri

İlk Türkiye Şampiyonu ve İTÜ Makine Profesörü Selim Palavan'ın harika bir kitabı. Kale oyunsonları satrançta çok sık gelen oyunsonlarıdır ve bu sebeple iyi çalışılmaları çok önemli. Capablanca Dünya Şampiyonu olmadan evvel kendi dizdiği 1000 kale oyunsonunu inceleyerek bu konuda uzmanlaşmıştır. Bu kitap çok geniş bir bölüm olan Kale Finallerini öğretici bir şekilde basitten zora anlatıyor.

Bazı oyuncular oyunsonlarını çalışmaz. İki cevapları vardır: 1) Benim oyunlarım zaten oyunsonuna kalmaz. 2) Oyunsonu gelirse düşüne düşüne hamleleri bulurum. Birinci mazereti üretenler oyunsonuna girmemek için çok oyun kaybedenlerdir. İkinci kesimdekiler belki oyunsonundaki hamleleri bulabileceklerdir ama belli teorik konumları bilmeden o konuma girip girmeyeceklerine nasıl karar vereceklerdir? Sonuçta bu oyunsonu çok önemlidir.

Yazar Selim Palavan (1909 - 1925) çok renkli bir karakterdi. Satranç şampiyonluğunun yanında çok değerli bir akademisyendi. Seneler evvel Uğur Dündar'ın yayınladığı "Hayatımızın İçinden" programında Erbakan baş konuktu ve onun hayatında yer sahibi olan insanlar 3-5 dakika konuşup gidiyorlardı. Programa Selim Palavan da Erbakan'ın hocası olarak katıldı ve onu Almanya'ya nasıl görevli gönderdiğini öyle uzun anlattı ki format tamamen çatırdamış oldu.

Atak Oyunun İki Dehası: Alyehin ve Tal

 

Satrançta Atak oyun deyince ilk akla gelen isimlerden birisi şüphesiz Dünya Satranç Şampiyonu Mikhail Tal'dir. Riga sihirbazı olarak bilinen Tal arkadaşlarının tabiriyle satranç taşlarını elleriyle değil değneğiyle hareket ettirir. Gerçekten öyle şaşırtıcı fedalarla bezeli oyunları vardır ki ondan sonra ona yaklaşan belki de tek oyuncu Shirov olabilmiştir. Tal yeri gelir inanılmaz bir vezir fedası yapar, yeri gelir öyle bir oynar ki 3 taşı birden istekte kalır. Böyle bir durumda onun yaklaşımı ilginçtir: "3 taşın boşta olmasının fazla bir önemi yok ki; nihayetinde sadece bir tanesini alabilir!" 

Satrançseverlerin gözdesidir Mikhail Tal. sadece 1 sene dünya şampiyonu kalabilmesine rağmen ismi unutulmazlar arasına girmiştir. İşte size bahsedeceğimiz "Atak Oyunun İki Dehası Alyehin ve Tal" kitabının kahramanlarından birisi Tal. Diğeri ise yine Dünya Şampiyonu Alekhine. Alekhine de atak bir stile sahiptir ama oyun tarzı Tal'inki kadar çılgınca değildir. Alekhine'in ekolünün devamının Kasparov olduğunu düşünebilirsiniz. Sağlam stratejik yaklaşım ve her fırsatta bunu atak ile destekleme. İşte bu kitap ile şampiyonun zirveye nasıl ve hangi güzel oyunlarla ulaştığını okuıyabileceksiniz. Üstelik kitap bir çeviri değil. Yazar A. Mümtaz İdil. Şüphesiz bir derleme özelliği de taşıyordur ama kitap gerçekten çok keyifli.

Kralların Oyunu, Oyunların Kralı Satranç

 

İddialı bir isim verilmiş kitaba "Kralların Oyunu Satranç" oyun için iddialı bir laf değil ama hele hele bu kitap için fazlasıyla iddialı olmuş. Önce şunu soralım: resimde bir hata görüyor musunuz?

Biraz satranç bilenler hemen fark etti! Şah ile vezir yanlış yere dizilmiş. İnanılmaz! Üstelik bir taraf değil ama iki tarafta da yanlış dizilmiş. Anlaşılan o ki kitabı yazan hanımefendi Aylin İbişoğlu da takımın başında poz vermiş. Onu bu hatadan dolayı sorumlu tutmaktan başka çare yok. Herhalde resmi çeken müdahale edecek değildi ya.

Kitabın sağ kısmında "Başlangıç" diye bir yazı var. Olmamış, maalesef herşey baştan yanlış olmuş. Tek soru işareti bu montaj olabilir mi diye ama neden montaj olsun ki demekten de kendimizi alamıyoruz. Satranç adına üzücü bir durum. Keşke böyle bir kitap olmasaydı demekten insan kendini alamıyor. Üstelik bunu yazan da 2. Kademe Satranç Antrenörü.  Bu belgeler nasıl veriliyor, insan merak etmekten kendini alamıyor.

Satrancın Esasları

 

Yaklaşık 30 - 40 yıl önce satranç oynamayı öğrenmek isteseniz sahip olabileceğiniz tek Türkçe kitap herhalde Capablanca'nın "Satrancın Esasları" kitabı olurdu. Kübalı dahi Şampiyon Capablanca "Satranç Makinesi" olarak adlandırılır ve az satranç çalışmasıyla bilinirdi. Bir anlamda tembel satranççı olan Capablanca yine de güzel bir kitaba imza atmış. Günümüzde görsellerle desteklenen kitaplarla karşılaştırılınca biraz demode kalabilir ama Capablanca'nın seçtiği örnekler gerçekten çok öğretici.

Kitabın içerisinde Capa'nın da pek çok oyunu var ve ilginçtir ki bu oyunlardan bazıları onun kaybettiği oyunlar.  Ustanın objektif yaklaşımı gerçekten takdire değer.

Kitap özellikle oyunsonu açısından da değerli örneklere sahip. Çok piyonlu çift kale örnekleri bu oyunsonlarındaki prensipleri çok iyi öğretecek cinste. Inkilap Kitabevi tarafından çıkartılan bu kitap Nezih Yazgaç tarafından çevrilmiş. Belli bir dönem baskı o kadar kötüleşmiş ki kapakta yazan "Yazar Dünya Şampiyonu Capablanca, Çeviren Nezih Yazgaç" ifadesi "Yazar Dünya Şampiyonu Nezih Yazgaç, Çeviren Capablanca" haline gelince hayli güzel espri konusu haline de gelmiştir. Sonradan tabii ki baskı toparlanmış, dil sadeleştirilmiş ve günümüze gelmiş.

Yzarı tanıyalım: Jose Roul Capablanca

Satrançta Büyükustalar Modern Görüşler

 

Bir okur "Bu kitap bir satranç kitabı değil de felsefe kitabı gibi okunmalıdır" diye yazmış. Ne kadar da doğru! Yazar Reti sadece bir satranç kitabı değil ama satranç tarihi boyunca düşüncelerin nasıl evrimleştiğini ve zıt düşüncelerin nasıl yeni fikirler yaratabildiğini kitabında çok iyi yansıtmış.

Bu kitabı okurken sadece oyunlara değil ama o oyunları yaratan ustalara da hayranlık duymaktan kendinizi alamıyorsunuz. Adolf Anderssen inanılmaz kombinezonlarıyla hayranlık yaratıyor. Hele fırtına öncesi sessizlikmiş gibi yaptığı hazırlık hamlelerine hayran olmamak elde değil.

Paul Morphy konumsal satrancın babası! Gelişim ve ancak sonrasında planlı bir saldırı onun stili. Romantik dönemin şampiyonu Anderssen'den farkı ataklarının temellerinin çok daha sağlam olması ve hiçbir şeyi şansa bırakmaması.

İlk resmi Dünya Satranç Şampiyonu Steinitz kapalı konumlarda usta. Morphy açık konumların kralı ise o da kapalı konumların ustası. Şahın güçlü bir alet olduğunu da ondan öğreneceksiniz. Fil çifti üstünlüğünü sistematik olarak ilk o gösterecek.

Steinitz'i tahtından indiren ve 27 yıl şampiyon kalacak Emanuel Lasker her konumu oynar ama dahası rakip ile oynar! Rakibin zayıflıklarını anlar ve onları bilmedikleri sulara çeker.

Şimdilik bu kadar yazalım ama bu kitabı Türkçeye çeviren Ali Karatay'ı da anmadan geçmeyelim. Karatay aslında 2 kitaptan oluşan bu kitabı başarı ile birleştirmiş. Aslında Satrançta Modern Görüşler 1923 yılında basılmış. 1933 yılında ise yazar Reti'nin ölümünden sonra da Satranç Ustaları çevrilmiş. İşte bu iki kitabı harika biçimde birleştirmiş çevirmen. Üstelik öyle güzel bir Türkçe kullanmış ki hayran olmamak elde değil. Çevirmenin bu kitabını dingin bir ortamda çayınızı yudumlarken incelemizi salık veririz.

Ne var ki 2000 yılında Broy Yayınevi tarafından tekrar basılan bu kitap tükenmiş durumda.

Bakalım ekşi sözlükte neler demişler: Satrançta Büyükustalar Modern Görüşler

Ve Reti hakkında: Richard Reti